Hoe maak je relaties en seksualiteit bespreekbaar op het mbo?

Anna Jansen
Pedagoog
De Sekswijzer

‘Als je je eigen taboes hebt én handelingsverlegen bent én je weet niet wat acceptabel is, sta je als docent met lege handen bij het thema Relaties en seksualiteit. Tegelijkertijd speelt er van alles op school; jongeren stellen vragen, soms is er sprake van grensoverschrijdend gedrag. Daar moet je als docent iets mee, of je nou Nederlands geeft of biologie’, vindt pedagoog Anna Jansen.

Drieluik: Seksuele opvoeding op het mbo? Zo kan het ook!

Lees ook de andere artikelen van dit drieluik:

Escaperoom is booster voor gesprek: Landstede MBO uit Raalte maakt mbo-studenten bewust van de gevolgen van shame-sexting met de Educatieve Escaperoom.

Maand van de leuke seks benadrukt positieve kanten van seks: Het Koning Willem I College uit Den Bosch belicht de positieve kanten van seks en niet alleen de risico’s. Dit doet de mbo-school onder andere met theatervoorstellingen.

Seksuele voorlichting in het onderwijs is nog steeds te beperkt. De reden? Wij, volwassenen, voelen ons er ongemakkelijk bij. Dat zegt Anna Jansen, pedagoog en oprichter van De Sekswijzer. “We hebben het er de eerste twaalf jaar niet over en verwachten dan van jongeren dat ze weten wat hun grenzen en wensen zijn, en hoe ze daarover kunnen communiceren. Maar zo werkt het niet. Seksuele ontwikkeling hoort bij de normale ontwikkeling van een kind, en dus bij de opvoeding en op school.”

Ontdekken wie je bent

Als expert op het gebied van seksuele opvoeding en ontwikkeling geeft Anna Jansen lezingen en trainingen in het onderwijs. Er is volgens haar een wereld van verschil in hoe volwassenen en kinderen naar seksualiteit kijken. “Vanuit onze volwassen blik denken wij dat seksualiteit en kinderen niet samengaan. Met die bril op gaat dat ook niet, maar wel als we het onderwerp breder benaderen. Dan gaat het om het leren kennen van je lijf, inclusief bijvoorbeeld 'peutermasturbatie', en het ontdekken wie je bent. En ook dat je er een mening over mag hebben, dat je er woorden voor krijgt. Nog te vaak wordt dit alles bij jonge kinderen in de kiem gesmoord, terwijl de seksuele opvoeding daar al begint.”

Normaliseren

De ongemakkelijkheid van de opvoeders zit het normaliseren van de seksuele opvoeding vaak in de weg. Gelukkig wordt daar wel een slag in gemaakt, vertelt Anna. “Het besef dringt door dat we onze kinderen juist beschermen als we het wél met hen over seksualiteit hebben. Dat helpt hen weerbaar te maken. Door te weten wat je wel wilt, kun je ook beter voelen en aangeven wat je niet wilt. Als we kinderen niet de juiste woorden geven voor geslachtsdelen, geven we ze al meteen een taboe mee. Goed voorgelichte jongeren beginnen later met seks én zijn verantwoordelijker. Ze krijgen minder vaak te maken met grensoverschrijdend gedrag en ze gebruiken vaker anticonceptie.”

Afbeelding
Jongeren op feest

Ongemakkelijk

Dat ook docenten zich nog vaak ongemakkelijk voelen bij het bespreken van relaties en seksualiteit is volgens Anna niet heel vreemd. “Op de meeste opleidingen komt het thema gewoon niet aan bod.” Dat ervoer ze zelf ook tijdens haar master Pedagogische Wetenschappen aan de UvA. “Ik had de hele master kunnen doen zonder iets te leren over seksualiteit. Bizar, maar waar. Ik heb hoog en laag moeten springen om seksuologiecolleges te mogen volgen. Uiteindelijk heb ik het keuzevak ‘seksuele opvoeding in maatschappelijke context’ gedaan bij Channah Zwiep, pionier binnen het onderzoek naar seksuele ontwikkeling en opvoeding van jonge kinderen. Tijdens een gastcollege van Ellen Laan (de onlangs overleden hoogleraar Seksuologie, red.), hoorde ik voor het eerst over het bestaan en de werking van de hele clitoris. Ik was 22. Dat was voor mij aanleiding om mijn Instagramaccount Sekswijzer op te richten.”

Dubbele seksuele moraal

Ze noemt het haar stokpaardje: de clitoris op de kaart zetten. Volgens Anna is er maar één biologieboek in Nederland waarin de clitoris volledig staat afgebeeld. “Ongelooflijk, toch? Uitgeverij Noordhoff heeft afgelopen Valentijnsdag toegezegd om dit te gaan veranderen. Heel goed nieuws, maar daarvoor hebben mijn collega’s bij Stichting Welzijn Nederland wel jarenlang moeten lobbyen. Terwijl het vreemde is dat de penis, equivalent van de clitoris, wel gewoon in alle biologieboeken voorkomt. Op mannelijke seksualiteit rust veel minder een taboe dan op vrouwelijke. Van die dubbele seksuele moraal zijn we dus nog steeds niet af.” Anna pleit voor meer aandacht voor seksueel plezier. “En dan vooral voor vrouwelijk plezier. Gelijkheid in bed zorgt ook voor gelijkheid op andere plekken.” Hoe scholen hier aandacht aan kunnen besteden? “Door niet alleen te vertellen over ‘rampenbestrijding’ – krijg geen SOA, word niet zwanger, zeg nee! – maar ook over: wat wil je wel? En hoe geef je dat aan? Dat begint met adequate kennis, ook over het bestaan en de werking van de clitoris.”

Normen en waarden

Waarmee we weer terug zijn bij de seksuele opvoeding. Steeds vaker schakelen scholen experts als Anna in om docenten te trainen hoe ermee om te gaan. Geen overbodige luxe, vindt ze. “Iedereen die voor de klas staat heeft zijn eigen pakket aan normen en waarden. Als je je eigen taboes hebt én handelingsverlegen bent én je weet niet wat acceptabel is, sta je met lege handen. Ondertussen speelt er van alles op school; jongeren stellen vragen, er is sprake van seksueel getint gedrag, van grensoverschrijdend gedrag. Daar moet je als docent iets mee, of je nou Nederlands geeft of biologie. Het zou mooi zijn als seksualiteit integraal in de opvoeding en het onderwijs verweven zit. Daarmee zouden we veel problemen bij jongeren kunnen voorkomen en zijn wij in feite overbodig.”

Gender- en seksuele diversiteit

Anna constateert de laatste tijd een groeiende vraag naar trainingen over gender- en seksuele diversiteit. “De wens om hier op een goede manier mee om te gaan is groot, de angst om het verkeerd te doen ook. Maar als je iemand serieus neemt in hoe die zich op dat moment voelt en volgend jaar is de situatie anders en neem je die persoon weer serieus, dan kun je weinig fout doen. Waar het om gaat is dat jongeren zich gezien en gehoord voelen, en dat je als docent eerlijk naar ze bent, ook als je het even niet weet.”

lime_midden

Anna over Gezonde School

Vanuit GGD regio Utrecht heeft Anna Jansen te maken met Gezonde School. Over de aanpak is ze zeer te spreken. “Het is heel goed dat scholen vanuit elk thema werken aan de vier pijlers: educatie, schoolomgeving, signaleren, beleid. Scholen willen vaak aan de slag met gastlessen en theater. Dat is een goede manier om het gesprek te openen en de lessen en voorstellingen vervolgens te integreren in een structurele aanpak. De vier pijlers zorgen voor die aanpak. Alleen zo bereik je een maximaal effect en integreer je een thema als Relaties en seksualiteit in het curriculum. Interventies als de escaperoom ‘Het stopt bij jou’ zijn daarbij ondersteunend. Een wijzend vingertje werkt averechts, maar een creatieve vorm zet juist aan tot denken. We moeten er gezamenlijk voor zorgen dat seksuele vorming genormaliseerd wordt in het onderwijs. Vanuit een positieve blik, met oog voor de leerlingen.”

geel_midden

Tips van Anna

  • Door relaties en seksualiteit bespreekbaar te maken, normaliseer je het onderwerp.
  • Besteed zeker ook aandacht aan seksueel plezier.
  • Neem jongeren serieus; zij zijn hartstikke wijs.
  • Je hoeft als docent niet alles te weten of meteen goed te doen.
  • Wees je bewust van je eigen (voor)oordelen, normen en waarden.
  • Werk met de vier pijlers (educatie, schoolomgeving, signalering, beleid, red.) van Gezonde School voor een structurele aanpak.
roze_midden

Werken aan Gezonde Relaties & seksualiteit

Hoewel het KWIC heel actief is met Gezonde School-thema’s als Relaties en seksualiteit, Welbevinden en Roken, alcohol- en drugspreventie, heeft het alleen een vignet voor Bewegen en sport. Een themacertificaat kun je alleen per locatie aanvragen, niet per opleiding. Met meerdere gebouwen en opleidingen voldoet de school niet aan de criteria. Gezonde School gaat nu bekijken of het behalen van themacertificaten ook per afdeling kan. 

Werken aan Relaties en seksualiteit met de Gezonde School-aanpak

lime_midden

Over Anna

  • Wie
    • Anna Jansen
  • Wat
    • Pedagoog
    • Oprichter van De Sekswijzer
  • Waar
    • O.a. GGD regio Utrecht
  • Missie
    • Bevorderen van seksuele opvoeding van 0 tot 18 en meer aandacht voor plezier in seks en vooral vrouwelijk seksueel plezier (lees: clitoris).

Leuk artikel? We horen graag je feedback!

Icoon Aan de slag

Stappenplan

Zin om aan de slag te gaan met de Gezonde School-aanpak? Lees op gezondeschool.nl hoe je dit doet.

Icoon Adviseur

Advies op maat

Je staat er niet alleen voor. De Gezonde School-adviseur helpt je op weg. Neem vrijblijvend contact op.

Icoon Nieuwsbrief

Blijf op de hoogte

Wil je regelmatig inspiratie ontvangen? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.