Waarom kinderhersenen slaap nodig hebben

Daarnaast biedt slaap ook emotioneel herstel. Misschien wel het allerbelangrijkste, aldus Beers. “Wat kinderen overdag meemaken, verliest ‘s nachts weer z’n lading. De heftigste emoties worden losgekoppeld van de herinnering, waardoor het de volgende ochtend wat minder zwaar voelt.” Kinderen die slecht slapen, hebben in het algemeen vaker angstklachten of depressies op latere leeftijd. “Ze kunnen door het gebrek aan goede slaap de emoties van de dag niet goed verwerken.”

Het Nederlands Herseninstituut deed eens een leuk onderzoek met karaoke, vertelt Beers. “Ze lieten twee groepen karaoke zingen en vervolgens de geluidsopnames terugluisteren. Dat klinkt over het algemeen niet heel mooi. Dit roept dan vaak een gevoel van schaamte op. Vervolgens lieten ze groep 1 goed slapen en hielden ze groep 2 wakker. De dag daarna lieten ze de groepen nogmaals de opnames van de karaoke horen. De groep die had geslapen reageerde veel minder sterk dan de dag ervoor, terwijl de groep die wakker was gebleven eenzelfde reactie liet zien als de dag ervoor. De slechte slapers konden hun emoties dus geen plek geven.” 

Bij jonge kinderen is een slaapprobleem vaak gedragsmatig van aard, sociale problemen, angst en somberheid kunnen een rol spelen. “De ene leerling is gevoeliger voor stress dan de andere bijvoorbeeld. Uiteindelijk beïnvloedt wat je overdag doet ook hoe je ’s nachts slaapt.” Daarbij is het belangrijk dat je voldoende moe bent geworden van wat je die dag gedaan hebt. 

Vooral dat laatste is niet altijd vanzelfsprekend meer. “Leerlingen zijn steeds minder in beweging en de prestatiedruk neemt toe. Kinderen moeten veel. Na school zijn er nog klassen of lessen, of sport. Het is dan belangrijk dat je de dag rustig afbouwt, maar dat lukt niet altijd. Daar speelt de telefoon ook een grote rol in.” Inmiddels hebben leerlingen in groep 7 en 8 al telefoons. “Het zorgt voor een activiteit die nooit stopt. En social media zorgen ook voor stress, dat helpt niet als je moet slapen.” In de puberteit gebeurt er daarnaast veel op biologisch vlak wat voor minder en slechtere slaap kan zorgen. 

Leerlingen die slecht slapen, zijn soms makkelijk te herkennen aan de bekende signalen. Gapen en een slecht humeur. "Ze zijn ook minder weerbaar en hun geheugen werkt minder goed. Gaat een leerling opeens slechter scoren bij toetsen, praat het minder in de klas of heeft het moeite met concentreren, dan kan dat ook door een gebrek aan slaap komen.” 

Als je dit als leerkracht signaleert, is het goed om dit bespreekbaar te maken, zegt Beers. “Het is een lastig onderwerp, omdat dit zich thuis afspeelt, maar het is toch belangrijk om het aan te kaarten.” Bij tieners komt er soms ook een ander probleem kijken, waar ze hulp bij nodig hebben. “Pubers vinden het lastig om dingen te plannen, zo ook het huiswerk. Ze stellen het uit om vervolgens ‘s avonds nog iets te moeten maken. Dan zijn ze nog laat bezig en actief, hun hersenen staan dan nog veel aan.” 

Wat niet helpt is dat toets resultaten wel eens ‘s avonds gepubliceerd worden, met als resultaat dat een kind met een slecht resultaat dan ook slecht aan de nacht begint. “Je zit dan niet lekker in je vel en gaat misschien ook piekeren. Het is goed om daarover na te denken en dit te bespreken. Zo leren ze ook dat praten belangrijk is.” 

Beers heeft wel wat tips voor ouders en onderwijsprofessionals wat betreft slaap. “Ik zou ouders altijd aanmoedigen om te achterhalen waarom een kind niet goed slaapt. Wordt er gepiekerd, dan stellen we altijd voor om een piekerkwartier in te stellen. Zo heeft een kind 15 minuten de tijd om aandacht te besteden aan wat er in het hoofd omgaat. En dit bespreken met de ouders is natuurlijk altijd goed.” 

In haar werk voor de Hersenstichting richt Beers zich veel op pubers en slaap, vertelt ze. “We zeggen altijd tegen ouders dat ze dit onderwerp echt serieus moeten nemen. Slecht in slaap komen, ‘s ochtends niet uit bed te krijgen zijn. Het is meestal geen luiheid. Het is ook de verschuiving van de biologische klok en andere biologische en sociale veranderingen. Daarom is het fijn als ouders hun kind helpen met het inrichten van de dag, zodat huiswerk niet pas ‘s avonds laat gemaakt wordt bijvoorbeeld.” 

Daarnaast vindt Beers dat we kinderen meer verantwoordelijkheid toebedelen dan ze soms aankunnen. “We verwachten dat ze goed zijn in langetermijndenken, ver vooruit kunnen kijken, kunnen plannen en overzien wat er moet gebeuren. Maar dat is moeilijk voor ze. Help ze daar dus bij.”

Het kan ook helpen om schermen uit de slaapkamer te houden. Soms vinden ouders het lastig om zoiets te verbieden. Bij het ene kind is het verantwoordelijkheidsgevoel eerder ontwikkeld dan bij anderen, aldus de neurobioloog. “Een kind kan wel behoefte hebben aan regels. Als we hen zelf die verantwoordelijkheid geven, dan is dat veel. Als je kijkt naar de hersenontwikkeling en ratio, dan zijn ze nog niet zo ver.” Ook zelf de bedtijd bepalen is een grote verantwoordelijkheid, die volgens Beers bij de ouders mag blijven liggen.

Blijf ook vooral inchecken bij je leerling, benadrukt Beers. “Wat speelt er en hoe gaat het echt? Kinderen kunnen zich al op jonge leeftijd druk maken over dingen als het klimaat of oorlog. Dat zit soms echt in de hoofden en dit kan van invloed zijn op de slaap die ze hard nodig hebben.”