Ondanks het streven naar een rookvrije generatie, blijft roken en vapen onder jongeren een groot probleem. Uit onderzoek van Trimbos-instituut blijkt dat 21,7 procent van de jongeren (tussen de 12 tot en met 25 jaar) in het afgelopen jaar een e-sigaret heeft gebruikt. Tweederde van de jongeren die vapet, rookt ook maandelijks een tabaksigaret. Hoe treed je als school op tegen dit probleem?
Marianne Maat, projectmedewerker jeugd en dr. Simone Onrust, senior wetenschappelijk medewerker jeugd bij Trimbos-instituut, vinden de ontwikkeling zorgelijk. “De e-sigaret werd geïntroduceerd als manier om te stoppen met roken, maar het lijkt vooral een opstapje naar de tabaksigaret geworden. Zo krijgt de tabaksindustrie een nieuwe generatie op slinkse wijze verslaafd.”
Een nieuwe norm voor leerlingen en op school
De overheid heeft een belangrijke taak om jongeren te beschermen. Vapes met een smaakje zijn vanaf 1 januari 2024 verboden en het is als minderjarige lastiger om een e-sigaret te kopen. “Maar het is ook zo belangrijk om er op school aandacht aan te besteden”, vertelt Marianne. Het Trimbos-instituut, de GGD en Gezonde School bieden diverse interventies aan, waaronder het preventieprogramma Helder op School
Helder op School
Dit preventieprogramma is de uitwerking van de Gezonde School-aanpak voor het thema roken, alcohol- en drugspreventie. Hiermee komt een thema zoals roken, alcohol- en drugspreventie terug in de gehele school: in de lessen, in de fysieke en sociale omgeving, in signalering en in het beleid. Hierdoor is de kans op blijvend effect het grootst.
“Het is belangrijk leerlingen en studenten tijdig te stimuleren en te leren gezonde keuzes te maken over roken, alcohol- en drugsgebruik en middelengebruik zoveel mogelijk te ontmoedigen. Leerlingen en studenten die geen middelen gebruiken zitten lekkerder in hun vel en voelen zich fitter. Dit vergroot hun mentale weerbaarheid tegen verleidingen als roken, alcohol en drugs. Als school draag je daarmee bij aan een gezond schoolklimaat waarin jongeren zich goed kunnen ontwikkelen.”
Kloof tussen weten en doen
Simone benadrukt dat het belangrijk is dat de preventie verder gaat dan waarschuwen. “Er zit een kloof tussen weten dat iets niet goed is en het ook daadwerkelijk niet doen. Daarom wordt tijdens dit programma ook gewerkt aan sociale vaardigheden, het trainen van zelfbeheersing en is er aandacht voor de sociale norm”, legt Simone uit. “Met Helder op School willen we van deelnemende leerlingen gezonde, weerbare kinderen maken. Het ís namelijk niet normaal om te vapen, roken, drinken en te gebruiken.”
Daarnaast is het belangrijk om de hele leefomgeving aan te passen. “Zorg voor een gezond schoolklimaat en maak het terrein rookvrij. Dat geldt ook voor docenten”, vertelt Marianne. “Ook moeten er regels zijn voor als het toch gebeurt en deze regels moeten uiteraard gehandhaafd worden. En is het belangrijk dat de ouders worden geïnformeerd. Zij weten vaak niet genoeg of zien de ernst er niet van in, terwijl zij zo’n cruciale rol hebben."
Aan de slag met roken, alcohol- en drugspreventie
Wil jij roken, alcohol- en drugsgebruik bij jouw leerlingen en studenten zoveel mogelijk voorkomen en ontmoedigen? Ga aan de slag met het thema roken, alcohol- en drugspreventie. De Gezonde School-aanpak biedt praktische handvatten voor educatie, schoolomgeving, signaleren en beleid.
Roken, alcohol- en drugspreventie in het voortgezet onderwijs
Actieve samenwerking GGD
Het Trimbos-instituut,Gezonde School en de GGD hebben een nauwe samenwerking. “Gezonde Schooladviseurs en JGZ-medewerkers zien wat er speelt bij de jeugd en komen naar ons toe met signalen”, legt Simone uit. “Wij doen zelf onderzoek naar de omvang van het probleem en passen hier het preventieprogramma op aan. Hierbij maken we altijd de afweging of we ergens wel of geen aandacht aan besteden. Het is niet altijd verstandig om direct op een hype te reageren omdat je het onbedoeld ook kunt normaliseren.”
Smokefree challenge
Eén van de succesvolle interventies is de Smokefree challenge, een niet-roken wedstrijd, waarbij leerlingen worden uitgedaagd een half jaar niet te (beginnen met) roken. Deze Gezonde School-activiteit kun je inzetten om te voorkomen dat jongeren (beginnen met) roken en vapen. “Een hele succesvolle challenge waar we veel positieve terugkoppeling over krijgen”, vertelt Marianne. “We zien vaak dat het aantal rokers in de klas in het begin van de challenge hoger ligt dan aan het einde. Leerlingen stoppen dus écht door de Smokefree challenge.”
Nóg een positieve ontwikkeling is dat dit jaar een recordaantal scholen mee hebben gedaan aan de challenge. Dat is erg veelbelovend.” Meer informatie over de Smokefree challenge en andere Gezonde School-activiteiten vind je op in het overzicht van Gezonde School-activiteiten voor het voortgezet onderwijs.
Over Marianne Maat
Marianne is projectmedewerker bij het schoolpreventieprogramma over alcohol, roken, vapen, drugs, gamen, social media en digitale balans: Helder op School. Ze heeft een achtergrond in het onderwijs en heeft jaren bij een GGD gewerkt. Marianne ondersteunt GGD-en en instellingen voor verslavingszorg bij de implementatie van Helder op School.
Over Dr. Simone Onrust
Simone is senior wetenschappelijk medewerker bij het Trimbos-instituut. Zij heeft veel onderzoek gedaan naar middelengebruik onder jongeren. Daarnaast heeft zij veel ervaring met het vertalen van wetenschappelijke kennis naar effectieve interventies. Op dit moment is zij projectleider van het landelijke preventieprogramma Helder op School.
